Iti agtultuloy a panagsuek ti kalidad ti edukasion iti pagilian ken iti umad-adu a sukisok a mangipakita a nasaysayaat ti panagadal dagiti ubing no maaramat ti nakayanakanda a pagsasao iti panagisuro kadakuada kadagiti umuna a tukad ti elementaria, impaulog ti Departamento ti Edukasion ti DepEd Order No. 74 Series 2009 a napauluan iti Institutionalizing Mother Tongue-Based Multilingual Education wenno Mother Language Education (MLE). Iti Kailokuan, maaramat ti Ilokano kadagiti umuna a tallo grado iti elementaria. Kalpasanna, in-inut a maiserrek ti Filipino ken Ingles kadagiti nangatngato a tukad.

Saan a nakaskasdaaw no adda dagiti maisupadi ti kapanunotanna. Ngamin, naipasagepsep iti panunot ti adu a nabilbileg ti Ingles no idilig iti Ilokano. Isu a kasta la unay ti panagtamed ti gimong kadagiti nalaing nga agsao iti Ingles. Ngem adu ti rason a nakaibatayan daytoy kabarbaro a pagalagadan nga inyetnag ti DepEd.

Maysa a panangbigbig daytoy iti karbengan ti maysa nga ubing a maisuro ken makasursuro iti bukodna a pagsasao. Kas nailanad iti Universal Declaration of Human Rights ti UNESCO nga impatarus daytoy nga autor: \"Maikari iti tunggal tao ti amin a karbengan ken waya nga awan panagisupadi gapu iti puli, maris, katatao, sao… wenno dadduma pay a kasasaad.\" Ti panangilaksid iti bukod a pagsasao ket maysa a panagisupadi wenno, iti deretso a sarita, diskriminasion! Ta kasano a patas ti gundaway no ti ubing a dimmakkel iti maysa a pagtaengan nga Ilokano laeng ti maus-usar a sao ket maitipon kadagiti timmanor iti pamilia a naruam nga agsasao iti Ingles malaksid iti nakayanakan a pagsasao?

Kas naibatad iti ngato, addan dagiti sukisok a mangpaneknek a nasaysayaat ti panagadal ti ubbing no maaramat ti bukodda a pagsasao. Kas koma iti kapadasan ti Lubuagan, Kalinga iti Rehion ti Cordillera. Segun kadagiti manursuro, kasla awan kano idi ti biag ti klaseda ta kaaduan kadagiti adalanda ket nakamulengleng ken saan a makasurot iti leksion. Ngem idi maaramat ti bukodda a pagsasao, adu kano metten dagiti agitayag iti imana tapno sumungbat. Nangatngato pay ti markadan kadagiti eksamen. Amang a nangatngato ti nagun-odda a marka iti eksamen iti Ingles, matematika ken siensia ngem dagiti naisuro iti Ingles sipud Grade I. Isuda pay ti nakagun-od iti kangatuan a marka iti national examination iti sibubukel a Kalinga ket nangatngato pay ti averageda ngem iti national average.

Adda pay sukisok ti Region IV a napauluan iti Double Exposure in Mathematics: A Glimpse of Mother Tongue First. Impakita ti resulta daytoy a panagadal a nalaka met gayam nga awaten ti Matematika no bukod a pagsasao ti panagisuro. Sarurunganna ti paliiw dagiti edukador a dagiti nakagun-od iti nangato a marka iti Trends in International Mathematics and Science Study (TIMMS) ket aggapu kadagiti pagilian nga agisuro iti matematika ken siensia iti bukodda a pagsasao. Ditoy Pilipinas, Ingles ti mausar a pangisuro kadagitoy mapagbutbutngan nga asignatura. Ket anian! Kadagupan dagiti pagilian a nakipartisipar ti TIMSS, maikatlotayo manipud iti baba.

Adda met kaasping a panagadal idiay Amerika nga insayangkat da Ramirez, et.al. (1997) ken Thomas and Collier (1997; 2002) kadagiti minorya a grupo ti estudyante nga agsasao iti Spanish. Ania ngay dagiti resulta? Dagiti naladladaw a naipasango iti English ti nakaadawan ti kapipintasan a resulta iti English, Mathematics ken iti General Academic Achievement. Kuna pay dagiti nagsukisok a nalaklaka a nakaadal iti sabali a lengguahe dagiti ubbing a naisuro iti nakayanakanda a sao iti nasapa a tawenda iti pagadalan idi addadan iti nagatngato a tukad ngem dagiti nagadal a nasapa iti ganggannaet a sao. Natartarus pay ti panagawatda kadagiti komplikado a konsepto. Ket apay koma a saan a kasta ti mapasamak? Ngamin no isurom a sigud ti ubing iti ganngannaet a sao, natural, bassit no di man awan ti maawatanna. Ta iti kastoy a kondisyon, dua a dagus ti adalenna - tay lengguahe a damona a mangngeg ken tay konsepto a naibinggas iti kurikulum ti pagadalan. Makuriro ti naganus pay laeng a panunotna kadagiti agsisimparat a sursuruenna. Pagangayanna, agkuriteg ti ulona ken maawan pay ti interesna a mapan agbasan ta dina met maw-awatan ti ibagbaga ni Ma’am wenno Sirna.

Iti met biang ni Ma’am ken ni Sir, kunada a ti panagusar iti naringan a pagsasao iti uneg ti pagadalan ket makatulong a mangtun-oy kadagiti panggep a nailanad ti Learning Competencies ti DepEd. Gapu ta nasaysayud ti pannakaipaawatda ken pannakaawat dagiti ubbing iti leksion, ad-adu a konsepto ti maileppasda. Ket anian a pannakapnek iti inda marikna! Ad-adda a gumanaygay ken pumasnekda nga agisuro tapno lumalaing dagiti adalanda.

Napintas daytoy a mandar ti DepEd ta bareng isu ti solusion para iti agtungtunglab a kalidad ti edukasion ditoy pagiliantayo. Iti sabali a bangir, saan ngata nga iti pannakaaramat ti Ilokano ken no ania man pay a rehional a sao, ket mangpakapsut iti nailian a lengguahe ken iti panagkaykaysatayo a Filipino?

Kastoy man ti kapanunotak. Saan a rehionalistiko ti pannakausar ti Ilokano iti edukasion. Iti kinapudnona, nasionalistiko daytoy. Ti pannakaaramat ti Ilokano iti edukasion ket mangpabaknang ken mangtaripato iti daytoy a lengguahe. Ket no mapabaknang, mapabaknang met ti nasional a lengguahe ta ti sao a Filipino, kas intuyang

ti Konstitusion, ket masangal manipud kadagiti nadumaduma a lengguahe iti Pilipinas. Iti pannakapasantak ti pagsasao nga Ilokano, tumibker met ti opisyal a pagsasao nga intuyang ti linteg ti pagiliantayo. Saan kadi?

Ti lengguahetayo ket maysa a gameng-kultural a kasapulan a taraknen, taripatuen ken ipateg. Naibinggas ditoy ti kinatao ken kinasiasinotayo. Nasken ngarud a sursuruen dagiti ubbing ti Ilokano tapno matagiben ti kinaisangsangayan ti pulitayo. Kas nakuna iti maysa nga Maori iti New Zealand, \"Agingga nga adda ti pagsasaotayo, adda ti kultura kadatayo. Agingga nga adda ti kultura kadatayo, mataginayon ti daga kadatayo.\"

Panawenen, naladaw pay ketdin, ti idadateng ti mandar ti DepEd. Nababan ti kalidad ti edukasion iti pagilian, ken adun dagiti pada nga Ilokano ti di mangikankano iti bukodtayo a sao. Ngem saan a ti kaladaw ti nasao a mandar ti nasisita ita no di ket ti kaaddana. Sapay ta mangrugin ti ibabangon ti kalidad ti edukasion iti pagilian ken makaungaren ti Ilokano manipud iti di panangikankano. (Dr. Lily Ann C. Pedro)